www.santurtzieus.com

 

 

KAOSA IKASBIDE: INTERNET ETA HIZKUNTZA

Karlos del Olmo

EIZIEI

UEUko Helduen Euskalduntzearen IV. Jardunaldiak 2001

 

Portaleko berbak
Interneten mugitzen hasteko sarrera
Tresnak
Dokumentazioa
Terminologia
Lankidetza
Euskara

 

Portaleko berbak

"Gertatu ohi da orden itxuraren atzean kaos mota misteriotsu halako bat egoten dela zelatari eta, izan ere, kaosaren barne-barnean, ordena genero are misteriotsuago halako bat"

Douglas Hofstadter

Honako aurkezpen honek hizkuntzari eta horretaz jabetzeko prozesuari buruzko beste begiratu mota bat aurkeztu gura du, hain zuzen ere kaosari ate bat, zirrikitu bat zabaltzea dakarrena. Baten batek pentsa lezake hau mutil hau zeharo burutik eginda dagoela. Kaosa, anabasa, desordena... ikas metodo moduan?

Hizkuntzen irakaskuntzan azken urteotan curriculumak goitik behera diseinatzea eta kontrolpean izatea nagusitu da joera moduan. Deboziozkoak ez diren orri hauek kontrakoa esatera datoz: hizkuntz gertaerak gramatikaren edo testuaren ikuspegitik aztertu partez, kaosaren isla moduan aztertzea proposatu nahi dute, bai hiztunen arteko hartu-emanak azaltzerakoan, bai beste hizkuntza bat ikasi nahi duen ikaslearen aldetik.

Kaosa, ederto! Baina, zertan da kontu hori? Hau da, ba ote da hizkuntza bateko hiztun guztiek une jakin batean nolako hizkuntza produkzioa darabilten azal dezakeen eredurik, legerik? Kaosaren teoriak jakintzagai zientifikoen arteko mugak gainditu ditu, fisika eta filosofia inoiz ez legez lotu arte. Aspaldion, hizkuntzalaritzan eta literatur kritikan ere erabiltzen hasita dago. Azkenean, hizkuntz fenomenoak horrela azaldu gura izateak konplexutasunaren portaera unibertsala tinko defendatzea dakar.

Hizkuntzazko produkzioak zorizkoak ote dira, kaosaren legeak gobernatuak? Baietz erantzunez gero, azkenean, determinismoa hizkuntza kontuetan ere haustea lekarke. Eta, ondorioz... amildegia, kaosaren itsas zabala. Zer gertatzen da hiztunaren garunean? Batzuek diotenez, neuronen arteko loturak eta zirkuituak ez dira finkoak, halako desordena antolatu moduko batek eratzen ditu, hizkuntza ekoizpenekin jazo legetxe, hau da, hizkuntza elementuak elkarri lotzea, esaldi kateamenduak, zelan edo hala, fraktal moduan azter daiteke. Zer da delako fraktal hori? Infinitua adimenaren begiaz ikustea. Besterik ez... eta hainbeste! Objektu fraktalek geometria modu berri bat sortu dute. Gertaera eta egitura ez linealak (ibaiak, garoak, kea, hizkuntz produkzioa...) aztertu eta formula matematikoak erabilita grafiko bitartez aurkezterakoan, irudi fraktalak (frakturatuak) agertzen dira, non zatirik txikienak osotasunaren berri ematen duen.

Bestela esanda, entropia dela eta, gero eta desordenatuago den hizkuntz unibertsoa hartuko genuke aztergai. Ez da ahaztu behar, guztiarekin ere, kaosa eta ordena batera agertzen edo gertatzen dira. "Tximeleta efektua" oso ezaguna da kaosaren inguruko teorietan, hau da, gertaera txiki edo minimo batek sistema osoan aldaketa kate izugarria sor dezake. Hizkuntzan ere pentsa genezake sistema ondo arautu horretan aldaketa txiki batzuek, hiztun (edo ikasle) jakin batek sisteman sartutako aldaerek sistema osoa aldaraz dezaketela. Hau da, iragarkizuna halabeharraren menpe.

Zelako hizkuntza mota, nolako ikasketa mota azaldu gura du honek? Inoiz ere egonkortasunik lortzen ez duen sistema, ia errepikatu arren, inoiz ere bere berdina ez dena. Hizkuntza (benetakoa) sistema konplexua da. Baina, beste horrenbeste gertatzen ote da ikasleari ikasgaitzat aurkezten zaion hizkuntz ereduarekin? Ala ikasleari benetako sistema konplexu kaotiko horrekin zerikusirik ez duen eredu arautu eta kontrolpeko bezain faltsua aurkezten zaio? Sistema arautua izaten da ohikoena. Baina demagun, lipar batez, ikaslea hizkuntz kaosaren aurrez aurre jartzen dugula. Ba ote gaude prestaturik adituak horrelako ikuspegi bati ekiteko eta ikasleari lanabesak emateko?

Sistema kaosezko hori onartuko bada, lehenaldiaren zati handiak utzi beharko dira atzean. Baina, sistema kaotikoak, oraingoz, ezin iragarrizkoak dira, dinamikoak diren aldetik. Sistema kaotiko batzuk ezin iragarrizkoak dira maila lokalean, baina egonkorrak globalean. Hizkuntzari dagokiola, eta hizkuntz ikasleak egiten duen hurbilketaz den bezainbatean, antzeko zer edo zer ez ote den gertatuko galde genezake.

Beharbada, oso korapilatsua lirudike honek denak. Baina kontua da norberaren errutinan izaten diren aldaketa txikiek ondorio izugarriak izan ditzaketela (eta izaten dituztela izan ere). Behin beste bide bat aukeratu etxera joateko eta, bertan, istripu lazgarria. Gure solaskideak ezagutzen ez duen berba edo egitura bat erabili eta ondorio izugarriak jasoko ditugu komunikazioaren aldetik. Baina inori ez zaio gustatzen espero ez denik gertatzerik. Are gutxiago irakasleari edo ikasleari. Hizkuntz sistema, halere, denok uste baino bereziagoa da, den naturala izanda ere.

Adituek diotenez, kaosa nonahikoa, egonkorra eta egituratua ei da (kontraesana dirudien arren). Gure adimenak ezin du sistema kaotiko eta entropiazkoaren autotxertakuntza amaigabea hauteman. Fraktalak gogora dakar nor bere buruaren antzekoa izatea, nahiz eta inoiz ere berbera ez den izaten. Kontzeptu horrek azalduko luke zergatik entzuleak espero dezakeen halako kate mota bat jasotzea solaskidearengandik. Nahiz eta, jakina, ezin aurretik inondik inora jakin zer erantzun behar digun halakok. Gizakiok edertasuna hautematen dugu ordenaren eta desordenaren disposizio harmonikoan, naturako gauzetan agertu legez: hodeiak, arbolak, mendiak edo elur malutak. Honek denak modu gobernaezinak dakarzkigu gogora: modu infinituak, askatasun gradu infinituak, dimentsio infinituak.

Sistema beharbada determinista izango da, baina ez dago jakiterik zer egingo duen segituan, hurrengo unean. Gertaera ez lineal guztiek kaos mailen bat erakusten dute. Galdera nagusia hauxe litzateke: hizkuntza sistema kaotiko hori, zelan jarri ikaslearen esku, erraz samar-edo eskuratzeko moduan? Segur aski internet izango da erantzuna.

Lehenengo eta behin, meta biltegiren bat edo antolatu behar genuke, euskarazko input mota guztiak eskura samar izateko: ikus-entzunezkoak zein idatzizkoak. Zertarako eta ikasle bakoitzak bere ikasketa eta bilakaera kaotikoa gauzatzeko. Ez gehiago, ez gutxiago. Kantak, bertsoak, tokian tokiko euskalki grabazioak, bideoak, hemeroteka, irratsaioak... Bide batez, euskararen aurkibide unibertsala era liteke. Jakina, etengabe elikatu beharreko sistema litzateke, euskaraz inoiz egin den lanik eskergena. Garestia, neketsua? Tira, ez ote dugu, bada, auzolana ezaugarri izan Euskal Herrian sarri bai sarri?

Segituan, sare kaotikoan nabigatzeko tresna batzuk doaz, zeinek bere beharren arabera erabil ditzan

gora

Interneten mugitzen hasteko sarrera

The ICYouSee Guide to the WWW

Tutorial de Internet

Aprende la red

Glosario básico de Internet

Vocabulario de ordenadores e Internet

World Wide Web Consortium

CERN invention you are familiar with

Itzulpengintza

Aquarius

ProZ

TuSPAIN Translator's Guide

Translators on the Web

gora

Tresnak

Nabigatzaileak

Netcenter

msn

Atariak

Terra

Navegalia

Zerrendak

Beaucoup

Colossus

Direktorioak

Orokorrak

Yahoo!

LookSmart

Open Directory

Enciclopedia Británica

Librarian's Index to the Internet

Infomine

WWW Virtual Library

Ozú

Terra

Elcano

Temáticos.com

Buscadores de Internet.

Entziklopediak eta bestelako laguntzak

Free Internet Encyclopedia

Encyberpedia

StudyWEB

Enciclopedia Británica

Funk & Wagnalls

Encyclopedia.com

Encarta OnLine

PC Webopaedia

Tech Encyclopedia

Financial Encyclopaedia

Encyclopedia of the New Economy

Eraztunak

WebRing.

Direktorio berezituak

Xlation

Translation Centre del WorldWide Language Institute

Internet Resources for Translators

Webb's Translation Resources

Traductor Virtual

X. Castro

Guía de recursos en línea para el traductor

Translation Research

Linguist List

The Human Languages Page

André Moreau

Centro Virtual Cervantes

Página del idioma español

Science & Technology Resources

SciCentral.

FindLaw

Derecho Org

Iuris Lex

Mabercom

Inomics

Voice of the Shuttle

Berriak

Internet Resources Newsletter

What's New on the Web

Translators' Site du Jour

Translation Journal

Bilatze motoreak

Accessibility and Distribution of Information on the Web

Counting Angels on a Pinhead

Invisible Web, direct search

Lycos' Invisible Web Catalog

¿Cómo buscar?

Search Engine Watch

Search Engine Showdown

Albany Internet Tutorials

Finding Information on the Internet.

Motorrik ezagunenak

motorra

AltaVista

Northern Light

 Fast Search

Google!

Excite Infoseek

HotBot

Motor zabalagoak

AltaVista Advanced Search

Northern Light Power Search

Fast Advanced Search

URL Decoder

Sol

Trovator

LawCrawler

Financewise

Medical World Search

Searchability

Metabilatzaileak

Dogpile

Metacrawler

Inference Find

Metabusca

Ophiusa

Beste aukera batzuk

BotSpot.

LookSmart Live (agentzia)

aditua

Interneteko baliabideak ebaluatzea

Bibliography on Evaluating Internet Resources

Internet Detective

gora

Dokumentazioa

Computers and Internet

Year 2000 Problem

Librarians' Index to the Internet

Internet Information

Helbide interesgarriak dokumentazio iturri moduan

I'm Europe

AdmiWeb

Unión Europea

CDE de la Universidad de Alicante

Organizaciones de la ONU

Unions

ONU

OCDE

Organización Mundial del Comercio

Comité Electrotécnico Internacional

ISO

Organización de Estados Americanos

OTAN

Consejo de Europa

Centro de Información G8

Yahoo! (organizaciones internacionales)

Diarios y boletines oficiales de España

Hieros Gamos

Constitution Finder.

The On-line Books Page

Alex Catalogue

Internet Public Library

Bartlett Familiar Quotations

ISBN

AENOR

Películas estrenadas en España

Real Academia

Español urgente de la Agencia EFE

Literatura en Internet

gora

Terminologia

A web of On-line Dictionaries

OneLook Dictionaries

Hiztegi orokorrak

Word Online

WWWebster Dictionary

Collins Cobuild Student Dictionary

Cambridge International Dictionaries

WordNet

Hypertext Webster Gateway

Diccionarios (Anaya)

Diccionario de Autoridades y Diccionario Usual

The Dictionary of Phrase and Fable

The Word Spy.

Hiztegi berezituak

Term Online

UIT telekomunikazioak OMS osasuna FAO nekazaritza
OIT lana OEA kanpo merkataritza  

Altxorrak

 Macrotesauro OCDE  Tesauro UNESCO  Agrovoc de la FAO

Eurodicautom

TIS

Trados

Diccionario textil Industria láctea Semillas oleaginosas
Diccionario de aves Diccionario del caballo Nombres de peces
Léxico inmobiliario Tesauro de astronomía Diccionario de Cine Online
Glosario multilingüe de términos médicos Bosques Ciberléxico comparativo
Ciberglosario Glosario panlatino de informática http://msowww.anu.edu.au/library/thesaurus/ 

Glosarios

Wordbot

Glosario de términos (informatika)

Diccionario telebisio digitala

gora

Lankidetza

Spanish-Translation

Eztabaida guneak

Deja.com

FAQ

Looking for words and terms

lista de la Red Iris

foros

Posta zerrendak

Liszt

Lantra

Servicio de listas de distribución de la Red IRIS

e-Listas

Traducción en España

Tecnotrad

Apuntes (Efe agentzia)

eGroups

GlossPost

Eureka

gora

Euskara

Euskara-gaztelania hiztegiak

3000 Hiztegia http://www1.euskadi.net/hizt_3000/indice_e.htm

Elhuyar Hiztegia   http://www1.euskadi.net/hizt_el/indice_e.asp

Kontsultarako hiztegia eta entziklopediak

Hiztegi Batua eta Euskaltzaindiaren Arauak http://www2.euskaltzaindia.net/Temas/Pro/Arauak/HiztegiBatua.htm

Harluxet Hiztegi Entziklopedikoa http://www.jalgi.com/hiztegia

Sinonimoen Hiztegia http://www1.euskadi.net/hizt_sinon/indice_e.htm

Atsotitzak. Gotzon Garate  http://www.ametza.com/bbk/htdocs/garate.htm

Hainbat jakintza arlotako hiztegiak

Euskalterm.UZEIren datu base terminologiko handia. http://www.uzei.com/scripts/uzei/Euskaltermeu.cfm

Zientzia Hiztegia. Elhuyar http://www.zientzia.net/hiztegia/index.asp

Adminiklopedia. Administrazio hizkera. HAEE-IVAP http://www.ivap.com/eusk/entziklo/entziklo.htm

Kooperatiba Hiztegia. HAEE-IVAP http://www.ivap.com/eusk/izo/terminol/hizteg.htm

Zirkulazio Hiztegia. HAEE-IVAP http://www.ivap.com/eusk/izo/terminol/hizteg.htm

Gizarte Laneko Hiztegia Gipuzkoako Foru Aldundiko Gizartekintza departamentuaren eta Elhuyarren elkarlanaren emaitza. http://www3.gipuzkoa.net/gizarte-hiztegia

Psikologia hiztegia http://www.sc.ehu.es/scrwwwpt/bin/hiztegia/psi_hiz.htm

Kirol terminologia. SHEE - IVEF http://www.shee-ivef.com/menu_e.htm

Ibiñagabeitia Proiektua. Literatur aldizkariak biltzen dituen gordailua. Oraingoz, 16 aldizkari osorik irakur daitezke.

Euskarazko teatro testuak. Maskarada-ko Mikel Martinez-ek osatutako web gunea. 50 bat teatro-lanetara heldu da jadanik gune dinamiko honen ekimena. Euskal teatrogileei buruzko informazioaz gain, bost ataletan dituzte teatro-lanok banatuta: Euskaraz sortuak, Itzulpenak, Haurrentzat, Bakarrizketak, eta Ipuinak.

Euskal klasikoen gordailua. 100etik gora liburu eta testu, hiru ataletan banatuta: Idazleak eta idazlanak (Etxepare, Duvoisin, Barrutia, Elizanburu, Etxahun, Leizarraga, Mogel, Tartas...); Eresiak, bertsoak eta kantak; eta kutxatila.

Athena. Internet-en argitaratuta dauden liburuen aurkibiderik osatuena. 10.000 liburutik gora jasoak dituzte.

Lizardiren lanak. Zarauzko Lizardi institutuaren iniziatibaz, Xabier Lizardiren ia lan guztiak daude hemen: olerkiak, antzerkiak, artikuluak, eskutitzak, eta idazleari buruzko hainbat lan.

Ostiela aldizkaria. Hiruhilabetekari honen hainbat testu hautatu eskaintzen ditu guneak. Harpidetza egiteko eta ale zaharrak eskuratzeko modua ere badago.

Euskal poesia (Jagi Hadi web gunea). Hain poetaren poema batzuna: Aresti, Arrese, Artze, Azurmendi, Iratzeder, Etxaniz, Gandiaga, Gaztelu, Irastorza, Iratzeder, Izagirre, Krutwig, Lasa, Lauaxeta, Lekuona, Lete, Lizardi, Mirande, S. Mitxelena, Monzon, L.M. Mujika, Otamendi, Sarrionandia, Urretabizkaia, P. Zabaleta, Zarate eta Zulaika.

Sarrionandiaren "Esklabu erremintaria" ahalik eta hizkuntza gehienetara itzultzeko saioa. Jadanik 25 bertsio baditu.

Gutenberg proiektua. 2.500etik gora liburu elektronikoki berrargitaratuta.

Euskaldunon Egunkaria-ren literatura-txokoa. 1999tik aurrera argitaratutako liburu guztien zerrenda, eta baita beren orrialdeetan argitaratutako kritika eta liburu-aipamen guztien data.

Euskal bertso eta olerkien bibliografia. Aldizkari eta egunkarietan argitaratutako olerki eta bertsoen bilbiografia, Julen Urkizak egina. 46.000tik gora fitxa, bilaketak egiteko moduan.

Jalgi Hadi web gunea. Olerkiak, ipuinak, bertsoak, liburuak...

Anjel Lertxundiri buruzko xehetasunak. Orioko kontuei eskainitako web honen barruan, Anjel Lertxundiri buruzko biografia, balorazioa eta argitaratutako lanen berri jaso ahal izango duzu.

Senez aldizkaria, Kera buletina. EIZIE itzultzaile-elkartearen argitalpenak.

William Shakespeare. Obra guztiak ingelesez.

"Jon Mirande orhoituz". Gipuzkoako Diputazioak 1998an antolatutako erakusketako materialak.

Miguel de Cervantes. Obra guztiak espainolez.

Red Flag-en euskal poesiaren antologia. Iturbide, Eguzkitza, Urretabizkaia, Atxaga, Aresti, Sarrionandia, Igerabide, Lizardi, Ibarguren...

Euskal itzulpenen katalogoa. Euskaraz 1995era bitartean argitaratutako itzulpenen katalogo bibliografikoa.

Yann eta Lara. Vicente Gil de Paules-en ipuina.

Sortu ta Sortuz. Santutxuko gazte sortzaileen web gunea.

Logos web gunea. Euskal literaturako hainbat testu.

Euskal Idazleen Elkartea. Elkartearen web gunea; "Hegats" aldizkariko azken sei aleak PDF formatuan.

Gabriel Aresti KMn. Bilboko Bidebarrietan eta Donostiako KMn Arestiri buruz egindako erakusketako materialak.

Printze txikia. Antoine de Saint-Exupéry-ren liburua euskaraz.

Euskal umeon z(d)ibertxokoa. Besteak beste, ipuinak entzun, irakurri edota norbera izateko ipuin kontalaria.

Ur Apalategi idazlearen web gunea.

Karlos Santisteban-en web gunea.

gora